Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet içinde insanların elhak elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Doğruluk değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene dokunmak, sosyal dirimın gerçekleşmesini bulmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin muhalifsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, kesin selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içinde insanların tasarruf ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dönem mümkündür. “İşte tüze, âdemoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-natür ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena kuruntu ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten içtihatlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini bulmak maksadıyla konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve seçimın hepsidür. Elan yaygın bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal yaşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Manaı Dostluk kelimesi Arapça “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “tanrı” kelimesinin çoğyüce “ah’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na bakılırsa tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Yol Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi içinde bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu düz kısmına Özel Dostluk, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun serlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle emsal nitelikteki tamlık durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk düzında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve tıngır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, fırka metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları üzere değişkin tüze dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal içtihatleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanların pasış ve asayiş içinde bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun uygulamalı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet içinde canlı insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından meydana gelen gereksinimlerinı muhaliflamaya çtuzakışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni dirimın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal gestaltsına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına orantılı olmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile sınırlıdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir organizasyon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak temel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere dü değişkin anlamda kullanılır. Doğruluk esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. özlük her dönem haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek yolunda sabah akşam ve bileğteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mealı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze düzında hukuki valör olarak söz konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini yürekermiş kurallar tamlıkü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini yürekerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lazım mevcut düzeni saklamak, gerekse onu bileğteamültirmeyi meşrulaştırmak yürekin her dönem adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta muhalifmıza yerleşmiş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze anlamında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut tüze düzenlerinin kendisine orantılı olup olmadığı açısından bir valör ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Alışılagelen olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşlakin uyacak, hem bile bu sosyal dirimın pasış içinde sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çtuzakışacaktır.

afyon iş hukuku